Trong lịch sử tư tưởng của nhân loại, từ xưa đến nay đã có nhiều học thuyết, tư tưởng đề cập đến số phận con người, phản ánh tâm tư, nguyện vọng của con người, thể hiện ở mức độ, giác độ tiếp cận khác nhau. Nhưng đa phần chỉ dừng lại ở sự phản ánh những nguyện vọng, ước mơ của con người về một tương lai, về những quan hệ giữa người và người tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, chỉ có học thuyết nào mang tính cách mạng và khoa học mới có thể biến những ước mơ, nguyện vọng chân chính của con người trở thành hiện thực.
Học thuyết Mác sở dĩ là một học thuyết đầy sức sống, đã chinh phục trái tim, khối óc của hàng triệu con người giữa thế kỷ XIX đến nay, trước hết vì chủ nghĩa Mác là lý tưởng mang tính nhân văn cao cả. Nhưng quan trọng hơn là nó đã vạch ra con đường để đi đến xóa bỏ mọi áp bức, bóc lột, bất công trên trái đất, để xây dựng một chế độ xã hội tốt đẹp hơn theo những quy luật phát triển khách quan của xã hội.
Tư tưởng Hồ Chí Minh trong thời đại ngày nay có sức sống bền vững và ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng tình cảm của nhân dân Việt Nam và của nhân dân nhiều dân tộc trên Thế giới, chính vì tư tưởng của Bác thấm đượm chủ nghĩa nhân văn cao cả, đáp ứng những yêu cầu, nguyện vọng cháy bỏng và sâu xa của dân tộc và nhân loại.
Tính nhân văn cao cả trong tư tưởng Hồ Chí Minh trước hết biểu hiện ở tấm lòng yêu thương con người, yêu thương nhân dân hết sức bao la, sâu sắc. Bác đã từng khái quát về triết lý cuộc sống: “ Nghĩ cho cùng, mọi vấn đề … ở đời và làm người là phải thương nước, thương dân, thương nhân lọai đau khổ bị áp bức”. Đó không phải là lòng thương hại của “bề trên” nhìn xuống, cũng không phải là sự động lòng trắc ẩn của người “đứng ngoài” nhìn vào mà là sự đồng cảm của những con người cùng cảnh ngộ với thân phận nô lệ, người dân mất nước mà Bác đã từng trải qua và từng chứng kiến biết bao cảnh đau thương, ngang trái, bất công từ khi người lớn lên cho đến lúc bôn ba tìm đường cứu nước. Bác khẳng định: “lòng yêu thương của tôi đối với nhân dân và nhân loại không bao giờ thay đổi.”
Có thể nói, phẩm chất cao đẹp trong tư tưởng Hồ Chí Minh chính là lòng yêu thương vô hạn đối với con người. Từ đó, Bác đòi hỏi mọi cán bộ đảng viên phải có ý chí đấu tranh không mệt mỏi để giải phóng con người. Lúc sinh thời, Bác chỉ có một ham muốn tột bật là làm sao “nước ta được độc lập, dân ta được tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng phải được học hành”. Về phần mình Bác chỉ mơ ước một mái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để trồng rau, sớm chiều làm bạn cùng với các cụ già hái củi và các em bé chăn trâu. Từ lòng yêu thương con người, Bác đã không ngại bôn ba tìm đường cứu nước và họat động không mệt mỏi để lo cho nước, cho dân. Trước khi đi gặp cụ Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác, Bác vẫn luôn nghĩ đến con người và sự nghiệp giải phóng của họ. Thật sâu sắc và cảm động biết bao khi thấy những gì Bác dặn chúng ta trong di chúc: “Đầu tiên là công việc đối với con người”, Bác yêu cầu Đảng, Chính phủ phải có thái độ, chính sách đối với các tầng lớp để đồng bào ta ai ai cũng mát dạ, mát lòng, thêm nhiều phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất.
Từ lòng yêu thương con người, Bác cho rằng phải đem lòng chí công vô tư trong đối xử với người “phải biết làm cho các tầng lớp nhân dân đoàn kết lại, không được bênh vực tầng lớp này, chống lại tầng lớp khác. Trong giải quyết những vấn đề phải nhớ câu không sợ thiếu chỉ sợ không công bằng”.
Từ lòng yêu thương con người phải có niềm tin mãnh liệt vào phẩm giá tốt đẹp của con người. Người vạch rõ: “Người ta ai cũng có tính tốt và tính xấu. Mỗi người đều có thiện – ác trong lòng”. Tuy nhiên, “tốt – xấu, thiện – ác không phải tự nhiên mà có, phần nhiều do giáo dục mà ra”:
Ngủ thì ai cũng như lương thiện
Tỉnh dậy phân ra kẻ dữ hiền
Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà ra.
Vì vậy, Bác yêu cầu thái độ của người Cách mạng phải có lòng tin trong việc giáo dục đối với con người, “phải biết làm cho lòng tốt trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa xuân và phần xấu mất dần đi”. Kể cả những người lầm đường lạc lối cộng tác với địch, Bác cũng có thái độ bao dung. “Năm ngón tay cũng có ngón ngắn, ngón dài. Nhưng dài ngắn đều được hợp lại nơi bàn tay. Trong mấy triệu người cũng có người thế này thế khác, nhưng thế này hay thế khác đều dòng dõi của tổ tiên ta. Vậy ta phải khoan hồng đại lượng, ta phải nhận rằng con Lạc cháu Hồng thì ai cũng ít nhiều có lòng ái quốc. Đối với những đồng bào lạc lối lầm đường, ta phải lấy tinh thần nhân ái mà cảm hóa họ”.
Không những thế, tấm lòng bao dung và đại lượng của Bác còn thể hiện rõ hơn khi xử lý mối quan hệ ta – địch, bạn – thù. Tháng 9/1946, trả lời thư bà Chossie trong Hội liên hiệp Phụ nữ Pháp, Bác viết: “Theo tinh thần bốn bể đều là anh em, tôi yêu mến thanh niên Pháp cũng như yêu mến thanh niênViệt Nam. Đối với tôi, sinh mệnh của một người Pháp hay sinh mệnh của một người Việt Nam đều đáng quý như nhau… Tôi nghiêng mình trước linh hồn những chiến sĩ và đồng bào Việt Nam, đã vì Tổ quốc mà hy sinh tính mệnh. Tôi cũng ngậm ngùi thương xót những người Pháp đã tử vong. Than ôi, trước lòng bác ái, thì máu Pháp hay máu Việt cũng đều là máu, người Pháp hay người Việt cũng đều là người…. Người Pháp hay người Việt cũng đều tin tưởng vào đạo đức: Tự do, bình đẳng, bác ái, độc lập”.
Khi cuộc chiến giữa Việt Nam và Mỹ vào giai đoạn quyết liệt, trong buổi tiếp các nhà khoa học, các nhà báo Mỹ và Mexico Bác đã nói: “Đối với các ông, các ông khó mà tin được tôi lấy làm đau lòng không những khi nhân dân Việt Nam bị giết hại, mà tôi cũng rất buồn phiền khi lính Mỹ bị giết. Tôi thông cảm với nỗi đau buồn của cha mẹ họ. Vì vậy, chúng tôi nói với nhân dân chúng tôi rằng ta phải sẳn sàng hoan nghênh nhân dân Mỹ không phải họ đến đây như hiện nay với những người lính mang vũ khí, mà khi họ đến một lần nữa trong tương lai để giúp đỡ xây dựng đất nước ta”.
Còn có thể nêu lên nhiều hơn nữa những lời nói, những mẩu chuyện thể hiện sự rộng mở bao dung về lòng yêu thương con người trong tư tưởng của Bác. Có lẽ vì thế mà Burchett – nhà báo Australia nổi tiếng đã nhận xét: “Nói tới một người mà cả cuộc đời mình đã để lại ân tình sâu nặng trong nhân dân thì không có một ai khác ngòai Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Riêng bà Indira Gandi thì phát biểu: “Tính độ lượng, tính giản dị, tình yêu nhân loại sự tận tụy hy sinh và lòng dũng cảm của người sẽ cổ vũ các thế hệ mai sau”.
Như vậy, chúng ta dể dàng nhận ra rằng trong mỗi hoàn cảnh, lúc chiến tranh cũng như lúc đã giành thắng lợi….. Bác đều luôn quan tâm đến con người, đến mọi tầng lớp Nhân dân, thể hiện tư tưởng và tấm lòng rộng mở, chu đáo, bao dung.
Học tập tư tưởng, đạo đức của Bác trong giai đoạn hiện nay đòi hỏi mọi cán bộ, đảng viên, dù ở bất cứ cương vị nào cũng phải thật gần dân, học dân, có trách nhiệm với nhân dân, quan tâm giải quyết những khó khăn, bức xúc chính đáng của dân. Phải trăn trở và thấy trách nhiệm của mình khi dân còn khó khăn, nghèo đói. Không chỉ chia sẽ và đồng cam cộng khổ với dân mà còn phải biết tập hợp, tổ chức, động viên phát huy sức mạnh của nhân dân, lãnh đạo nhân dân phấn đấu thoát khỏi đói nghèo, đồng thời tích cực đấu tranh chống tệ tham nhũng, lãng phí và thói quan liêu, vô cảm, coi thường quần chúng. Đó mới là hành động cụ thể để thực hiện lời Bác dạy.