Lênin đã khẳng định vật chất là ”thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác”,”tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. Vật chất là tính thứ nhất, là nguồn gốc khách quan của cảm giác, ý thức. Dưới đây là các định nghĩa và quan niệm về vật chất.
Quan điểm trước Mác về vật chất.
Chủ nghĩa duy vật trước Mác có rất nhiều định nghĩa về vật chất, trong đó nổi lên các định nghĩa điển hình sau đây: Phạm trù vật chất là nền tảng của thế giới duy vật xác lập trên cơ sở thừa nhận bản chất của thế giới là duy vật. Giống như mọi phạm trù khác, phạm trù vật chất có quá trình phát sinh phát triển gắn liền hoạt động thực tiễn của con người trong giới tự nhiên.
Thời cổ đại các nhà triết học duy vật đã đồng nhất vật chất nói chung với những dạng cụ thể của nó, tức là những vật thể hữu hình, cảm tính đang tồn tại ở thế giới bên ngoài. Đỉnh cao của tư tưởng duy vật cổ đại là thuyết nguyên tử của Lơxíp và Đêmôcrít.
Ví dụ:
- Talet cho rằng vật chất là nước
- Anaximen cho rằng vật chất là không khí.
- Đêmôcrit cho rằng vật chất là nguyên tử.
=> Quan niệm vật chất thời kì cổ đại mang tính trực quan, cảm tình. Nó chỉ có tác dụng chống lại quan điểm của chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo.Theo quan điểm duy tâm thì thực thể của thế giới, cơ sở của mọi tồn tại là bản nguyên tinh thần nào đó. Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật thì thực thể của thế giới là vật chất cái tồn tại một cách vĩnh cửu tạo nên mọi sự vật và hiện tượng với những thuộc tính vốn có của nó.
Thời ki cận đại thế kỷ XVII – XVIII(thời kì phục hưng): chủ nghĩa duy vật nói chung và phạm trù vật chất nói riêng đã có bước phát triển mới, chứa đựng nhiều yếu tố biện chứng. Mọi phân biệt về vật chất giữa các vật thể đều bị quy giản về sự phân biệt về lượng, mọi hiện tượng bị quy về cái đơn giản, mọi sự vận động đều quy về sự dịch chuyển vị trí trong không gian. Đồng nhất vật chất với thuộc tính của vật chất .
Ví dụ: Niutơn cho rằng khối lượng là vật chất. Coi vận động của vật chất chỉ là biểu hiện của vận động cơ học, nguồn gốc vận động nằm ngoài vật chất.
=> Quan điểm vật chất thời kì cận đại mang tính siêu hình, máy móc.
Định nghĩa vật chất của Lênin:
Kế thừa tư tưởng của C.Mac, Ph.ăngghen và nhu cầu đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm, Lênin đã định nghĩa như sau: “Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
Đây là định nghĩa khoa học nhất, hoàn chỉnh nhất về vật chất của V.I.Lênin trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán. Định nghĩa đã phân biệt hai vấn đề sau:
- Trước hết vật chất với tư cách là phạm trù triết học dùng chỉ vật chất nói chung, vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi. Vì vậy không thể quy vật chất nói chung về vật thể, không thể đồng nhất vật chất nói chung với những dạng cụ thể của vật chất như những duy vật trong lịch sử cổ đại, cận đại.
- Thứ hai là trong nhận thức luận, đặc trưng để nhận biết vật chất chính là thuộc tính khách quan, theo Lênin là ”cái đang tồn tại độc lập với loài người và với cảm giác của con người”.
Và nội dung cơ bản về định nghĩa vật chất của Lênin bao gồm:
- Vật chất là cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức bất kể sự tôn tại ấy con người đã nhận thức được hay chưa nhận thức được
- Vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi trực tiếp hoặc gián tiếp tác động lên giác quan của con người.
- Cảm giác, ý thức, tư duy chỉ là sự phản ánh của vật chất lên con người, tức con người có khả năng nhận thức được vật chất, thực tại khách quan..
=> Lênin đã khẳng định vật chất là ”thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác”,”tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”. Vật chất là tính thứ nhất, là nguồn gốc khách quan của cảm giác, ý thức. Và khi nhận thức các hiện tượng thuộc đời sống xã hội Lênin đã xác định cái gì là vật chất trong lĩnh vực xã hội, tìm ra sự vận động trong phương thức sản xuất. Như vậy định nghĩa vật chất của Lênin đã bác bỏ quan điểm chủ nghĩa duy tâm, bác bỏ thuyết không thể biết, đã khắc phục đựoc hạn chế trong các quan điểm chủ nghĩa duy vật trứoc Mac về vật chất.