Truyện cổ tích Việt Nam
HÒA THƯỢNG VÀ NGƯỜI THỢ GIÀY
Ở làng Bích Khê thuở trước có một ngôi chùa lớn, sư trụ trì ở đó tên là Diệu Kế. Sư trụ trì này tuy ít chữ nhưng lại được cái rất sáng dạ, sau khi trải qua khoảng thời gian dài cạo đầu theo sau các nhà tu hành nên cũng võ vẽ chút ít kinh kệ. Vì sống lâu cũng trở thành lão làng, hơn nữa cũng chuyên cần mà tụng kinh gõ mõ, vì thế mà chẳng mấy chốc đã được lên trên hàng sư bác.
Kể từ đó thì Diệu Kế được cả dân làng ở cùng này cùng mấy vùng khác xung quanh tới đón về để thờ Phật và cai quản những chúng tăng khác của chùa. Và qua rất nhiều lần Diệu Kế ăn mày lộc Phật ở nhiều chùa khác nhau cũng đã nắm được chân lý là: cuộc đời tu hành cũng chỉ là một trong số những cách mưu sinh trong cuộc đời mà thôi. Nếu vậy thì tội gì mà phải tuân theo “năm điều răn” để cho mình mệt xác.
Chính vì vậy, nếu xét về mặt đức hạnh thì Diệu Kế tuy rằng không phải là dạng hổ mang gì nhưng cũng chẳng thuộc vào hàng chân tu. Thi thoảng thì sư ta lại lén lén lút lút mà ăn bớt tiền nhang đèn, tiền quyên góp của khách thập phương ngộn lên ở trên tráp.
Ngày ấy ở gần chùa có người thợ giày trạc tuổi, cũng cùng khổ mặt và khổ người với sư Diệu Kế. Rồi thì hai người cứ dần dần mà quen biết nhau, sau đó thì trở thành đôi bạn thân nối khố. Đến ngày hai người đã tương đắc với nhau thì người thợ giày hay đem theo rượu thịt tới tăng phòng trong những phút vắng vẻ, sau đó thì hai người cùng đóng cửa lại với nhau rồi thì chén thù chén tạc. Và họ lại tỉ tê mà kể cho nhau nghe rất nhiều câu chuyện xa ngoài cả mảnh vườn cùng mái chùa của nhà Phật.
Người thợ giày này được cái vô cùng am hiểu chuyện đời, vì thế nên Diệu Kế rất thích nói chuyện cùng. Cứ khi nào ông bạn mình túng thiếu quá thì Diệu Kế lại phóng tay mà chu cấp cho bạn, lúc thì ba quan, khi lại năm quan chẳng tiếc gì.
Tuy rằng là Diệu Kế chẳng bao giờ làm xao nhãng chuyện gõ mõ tụng kinh, nhưng là bọn hào lý ở trong làng cũng có không ít kẻ ganh ghét, khó chịu. Họ nghi ngờ rằng trong chuyện kinh kệ thì vốn liếng của Diệu Kế cũng chẳng có được bao nhiêu. Hơn nữa thì mỗi lần mà sư tụng kinh thì cũng chỉ thấy sư cứ ê ê a a hết cả một buổi, sau lại điểm thêm vào những câu chữ khá lạc lõng mà tựa như chẳng có liên quan gì tới kinh Phật cả. Mặc dù là nghi ngờ như vậy nhưng vì bọn họ cũng chả hay biết gì về tiếng kinh, mà câu kệ bên trong cũng rất là khó hiểu, vậy nên chẳng có cách nào mà tìm ra được sự thật cả.
Lúc bấy giờ có ngôi chùa ở phương Nam nổi tiếng với vị hòa thượng có đạo học cũng như đức hạnh rất cao. Vị hòa thượng ấy nghe nói đã tu luyện trong nhiều năm, còn từng sang tận bên đất thánh nữa. Hiện thời thì vị hòa thượng ấy đã được nhà vua ban cho tước quốc sư đương triều, còn cấp phép cho đi đến tham quan tất cả những cảnh chùa ở trong nước nữa. Tuy rằng tuổi đã già, vị hòa thượng vẫn luôn ăn chay và nằm đất, tuy nhiên lại có một điều vô cùng đặc biệt đó là thuộc vào phái vô ngôn, bởi vậy nên người nhất thiết không mở miệng nói chuyện với bất kì ai, chỉ khi nào thực sự cần thiết lắm thì người mới làm dấu ra hiệu, hoặc là viết lại những suy nghĩ, những lời mình muốn nói vào giấy thôi.
Khi nghe được tin rằng bậc đại đức kia sắp quá tới làng mình thì cả đám hào lý ở làng Bích Khê lập tức sửa soạn chuẩn bị một lễ đón rước rất long trọng tại chùa, định nhân tiện mà nhờ vị hòa thượng ấy kiểm tra đạo học của sư trụ trì Diệu Kế. Nếu như mối nghi ngờ bao lâu nay là đúng thì họ định sẽ mời sư rời khỏi chùa này đi nơi khác.
Lúc được người báo tin đến thì Diệu Kế vô cùng lo lắng. Nếu như cuộc khảo hạch diễn ra thì chắc chắn không thể nào mà giấu được cái dốt của mình nữa, dù cho có bị đuổi khỏi chùa này hay không thì sư cũng chẳng còn mặt mũi nào mà nhìn tất cả những thiện nam cùng tín nữ của mình nữa. Than ôi! Đến lúc ấy thì cũng chẳng còn những ngày sư ta được ngồi ung dung mà hưởng hoa lợi cùng bao nhiêu là tiền nhang đèn hương khói từ thập phương. Diệu Kế nghĩ vậy nên cố gắng vắt óc để tìm cho ra cách giải quyết tình huống khó khăn này. Và sư ta lại sực nhớ tới người bạn nối khố hay tự xưng mình là người túc trí đa mưu. Vì vậy sư liền nhắn mời bạn đến chùa cùng mình để bàn tính mọi sự. Người thợ giày sau khi nghe toàn bộ câu chuyện của Diệu Kế mới an ủi bạn:
– Tưởng chuyện gì chứ chuyện ấy thì bạn cứ để tôi lo liệu hết cho. Tôi đây sẽ thay bạn mà trả lời hết mấy cái câu hỏi khảo hạch của lão sư già ấy cho.
Thấy người thợ giày nói rất tự tin nhưng Diệu Kế vẫn còn lo lắng hỏi lại:
– Nhưng làm sao bạn thay tôi được chứ?
– Cái đấy càng đơn giản. Tôi và bạn trạc người như nhau, tôi sẽ lẻn đến kín đáo một chút vào đúng ngày mà lão sư già kia tới chùa. Sau chỉ cần bạn yêu cầu với bọn hào lý cho mình được đối diện cùng lão sư già kia trong tăng phòng kín, không cho phép người thứ ba được tham gia nữa là ổn thôi. Còn tôi sẽ nấp vào một chỗ, đến khi ấy chỉ cần bước ra và sắm vai bạn là xong. Tôi cam đoan với bạn sẽ chu toàn được mọi việc, đừng lo lắng gì cả!
Được người bạn thợ giày ấy hiến kế hay nên cũng giúp cho Diệu Kế phần nào vững tâm hơn. Vài ngày sau đó thì vị hòa thượng nổi tiếng kia quả nhiên có ghé ngang chùa theo như lời mời mọc của đám hào lý. Đồng thời cũng nhận lời giúp họ khảo hạch vị sư trụ trì của chùa.
Cửa của tăng phòng cài then thật chặt, ánh đèn le lói ánh sáng vàng yếu ớt, người thợ giày đã cạo trọc đầu, trên người là áo cà sa, bước ra từ bệ tiến lại ngay trước mặt của vị hòa thượng kia để nhận thử thách.
Khảo hạch chính thức bắt đầu. Nhưng vị đại đức chẳng hé răng nửa lời, chỉ thong thả mà đưa bàn tay phải lên sờ đầu của mình. Nhìn thấy thế thì người thợ giày lập tức co cẳng bên trái và đạp mạnh nền tăng phòng đánh cái “thịch”. Rồi sau đó vị đại đức ấy lại ngửa mặt nhìn trời một lúc lâu, sau đó đưa tay sờ nách. Người thợ giày thấy câu hỏi thì mới đưa cánh tay của mình quờ ra phía sau rồi đấm mấy cái vào lưng. Tiếp theo thì vị đại đức lại mỉm cười rồi giơ lên ba ngón tay lên trước mặt. Và người thợ giày lập tức trợn trong mắt rồi giơ năm ngón tay lên trời.
Sau ba câu hỏi thì vị đại đức kia không làm thêm dấu hiệu gì nữa, chỉ gật gù một chút rồi rời khỏi tăng phòng, còn người thợ giày thì lại vào chỗ nấp cũ của mình. Trước khi vị hòa thượng nổi tiếng kia rời khỏi làng Bích Khê thì có viết mấy lời vào giấy rồi trao lại cho đám hào lý trong làng, trong đó nói rất rõ ràng về kết quả khảo hạch. Đại ý viết là:
“Từ chốn thôn quê cho tới nơi thành thị, ta cũng chưa từng gặp được người nào mà có thể thông hiểu đến thâm thúy nghĩa lý của đạo Phật như là sư Diệu Kế. Sư ông không chỉ hiểu rõ được những dấu hiệu mà ta hỏi, mà còn có thể dùng dấu hiệu để mà trả lời, đối đáp cùng với ta, hệt như là những vế biến ngẫu rất tài tình vậy. Thoạt đầu thì ta muốn nói rằng: “Trong đầu luôn luôn phải tâm niệm những lời dạy cửa đức Thích Ca”, sư ông liền trả lời ngay: “Cần phải dẫm dưới chân mọi cám dỗ của Ma vương”. Rồi ta bảo: “Con hạc cắp những lời cầu nguyện dưới cánh để mang lên trên thượng giới”. Và sư ông lại đáp lại: “Con rùa thì ghé tấm lưng của mình mà đội bia đứng ở trước chùa”. Sau cùng thì ta giơ lên ba ngón tay ý nói tới “Tam quy”. Lúc ấy sư ông đã giơ lên cả bàn tay của mình để đối lại “Ngũ giới”. Những điều đó không phải là điều mà những kẻ có học đạo ở mức tầm thường có thể nhanh chóng trả lời ra được. Sư Diệu Kế chính là một trong những ngôi sao sáng hiếm có của rừng thiền chúng ta”.
Khi đọc xong những lời của vị hòa thượng thì cả đám hào lý ở làng Bích Khê đều cúi đầu từ giã với vị đại đức ấy. Sau đó thì kéo nhau trở lại chùa để xin được ra mắt nhà sư Diệu Kế. Cả đám hào lý đều hết lời mà xin lỗi sư:
– Chúng tôi đây đúng là toàn người trần mắt thịt cả, không hiểu được đạo học của nhà sư lại sâu rộng như là biển cả. Chỉ là do có vài người đem lời đơm đặt, nói xấu rồi thêu dệt nên những điều tiếng mà vu oan cho sư nên chúng tôi mới bất đắc dĩ phải nhờ tới bậc đại đức bày ra cuộc thử thách lần này với sư. Giờ đây thì mọi nghi ngờ trước đó đều đã tan biến hết cả. Mong là sư không chấp nhặt với lũ ngu độn như chúng tôi.
Đợi cho đám hào lý rời đi hết thì người thợ giày mới ra khỏi nơi ẩn nấp của mình. Sư Diệu Kế lập tức hỏi ngay:
– Bạn mau nói cho tôi biết xem bạn đã trả lời những câu hỏi của lão sư già ấy như thế nào mà lại làm cho danh tiếng của tôi trước đám hào lý đột nhiên nổi như cồn thế?
Người thợ giày liền đáp ngay:
– Cũng chẳng có gì. Ban đầu thì lão sư ấy chỉ tay lên đầu hỏi tôi là có biết làm mũ ni không? Tôi liền đạp mạnh chân dưới đất ý nói rằng mình chỉ chuyên nghề đóng giày, chứ không biết may mũ ni đâu. Sau đó thì lão sư ấy lại chỉ tay vào nách hỏi tôi xem có loại da nào mà mềm như da ở nách để mà thửa lấy một đôi. Tôi lại chỉ tay vào lưng mình để bảo với lão rằng gần đây thì chỉ có mấy thứ da dày như là da ở lưng thôi, nhưng mà nếu dùng để mà đóng giày thì cũng bền lắm. Sau cùng thì lão quyết định bảo tôi giúp lão thửa một đôi, nhưng lại mặc cả ba quan tiền. Tôi thì lại nhất định không chịu làm, muốn đòi đủ năm quan cơ. Thế rồi lão sư ấy bỏ đi luôn, chắc là do lão ấy bủn xỉn rồi chê tôi làm đắt nên không chịu thửa nữa.