1. Hoàn cảnh lịch sử phong trào 1936 – 1939 :
a. Tình hình chính trị – Thế giới :
Những năm 30 của thế kỷ XX, thế lực phát xít cầm quyền ở đức, Italia, Nhật Bản chạy đua vũ trang, chuẩn bị chiến tranh thế giới.
07/1935, đại hội lần VII – Quốc tế Cộng sản xác định nhiệm vụ chống chủ nghĩa phát xít, đấu tranh giành dân chủ, bảo vệ hòa bình, thành lập Mặt trận nhân dân rộng rãi.
04/1936, Mặt trận nhân dân lên cầm quyền ở Pháp, thi hành cải cách tiến bộ ở thuộc địa: đối với đông Dương, Pháp cử phái đoàn sang điều tra tình hình, cử Toàn quyền mới, nới rộng quyền tự do báo chí …
– Việt Nam: Có nhiều đảng phái chính trị hoạt động: đảng cách mạng, đảng theo xu hướng cải lương, đảng phản động …, nhưng đảng Cộng sản đông Dương là đảng mạnh nhất, có tổ chức chặt chẽ, chủ trương rõ ràng.
b. Tình hình kinh tế – xã hội – Kinh tế :
+ Nông nghiệp: Tư bản Pháp chiếm đoạt ruộng đất, chủ yếu trồng cao su, đay, gai, bông …
+ Công nghiệp: đẩy mạnh khai mỏ. Sản lượng ngành dệt, xi măng, chế cất rượu tăng. Các ngành ít phát triển là điện, nước, cơ khí, đường, giấy, diêm…
+ Thương nghiệp: Thực dân độc quyền bán thuốc phiện, rượu, muối và xuất nhập khẩu.
Những năm 1936 – 1939 là thời kỳ phục hồi và phát triển kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên kinh tế Việt Nam vẫn lạc hậu và lệ thuộc kinh tế Pháp.
– Xã hội :
+ Công nhân: thất nghiệp, lương giảm.
+ Nông dân: không đủ ruộng cày, chịu mức địa tô cao và bóc lột của địa chủ, cường hào… + Tư sản dân tộc: ít vốn, chịu thuế cao, bị tư bản Pháp chèn ép .
+ Tiểu tư sản trí thức: thất nghiệp, lương thấp .
+ Các tầng lớp lao động khác: chịu thuế khóa nặng nề, sinh hoạt đắt đỏ .
đời sống đa số nhân dân khó khăn nên hăng hái tham gia đấu tranh đòi tự do, cơm áo dưới sự
lãnh đạo của đảng Cộng sản đông Dương .
2. Phong trào dân chủ 1936 – 1939 :
a/ Chủ trương của đảng
Trong những năm 1936 – 1939 thể hiện ở Nghị quyết tháng 7/1936 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương đảng Cộng sản đông Dương do Lê Hồng Phong chủ trì ở Thượng Hải (Trung Quốc ) và Hội nghị Trung ương các năm 1937, 1938. Nhiệm vụ chiến lược và mục tiêu: Chống đế quốc và phong kiến . Nhiệm vụ trực tiếp, trước mắt: đấu tranh chống chế độ phản động thuộc địa, chống phát xít, chống nguy cơ chiến tranh, đòi tự do, dân sinh, dân chủ, cơm áo, hòa bình. Hình thức đấu tranh: Kết hợp các hình thức công khai và bí mật, hợp pháp và bất hợp pháp. Chủ trương: Thành lập Mặt trận thống nhất nhân dân phản đế đông Dương. Tháng 3/1938, đổi thành Mặt trận thống nhất dân chủ đông Dương, gọi tắt là Mặt trận dân chủ đông Dương.
b/ Những phong trào đấu tranh tiêu biểu :
– Phong trào đông Dương đại hội :
+ Năm 1936, đảng phát động các tầng lớp nhân dân hội họp thảo ra bản nguyện vọng gửi tới phái đoàn Chính phủ Pháp tiến tới triệu tập đông Dương đại hội (8/1936).
+ Các ủy ban hành động thành lập ở Nam kỳ, Bắc kỳ, Trung kì (ở Nam kì có hơn 600 Ủy ban hành động thành lập, phát truyền đơn, ra báo, mít tinh, thảo luận dân chủ, dân sinh… ) + Tháng 9/1936 Pháp giải tán Ủy ban hành động, cấm hội họp, tịch thu các báo.
– Phong trào đấu tranh đòi tự do, dân sinh, dân chủ : Trong những năm 1937 – 1939, các cuộc mít tinh biểu tình đòi các quyền sống của các tầng lớp nhân dân. Tiêu biểu là cuộc đấu tranh vào ngày Quốc tế lao động 01/05/1938, lần đầu tiên nhiều cuộc mít tinh tổ chức công khai ở Hà Nội và nhiều nơi khác, thu hút đông đảo quần chúng tham gia.
– đấu tranh nghị trường: Là một hình thức đấu tranh mới mẻ của đảng:
+ đảng vận động người tiến bộ trong hàng ngũ trí thức phong kiến, tư sản dân tộc ra ứng cử vào Viện dân biểu Bắc kỳ, Trung kỳ, Hội đồng kinh tế – lý tài đông Dương, Hội đồng quản hạt Nam kỳ.
+ Mục tiêu: Mở rộng lực lượng Mặt trận dân chủ và vạch trần chính sách phản động của thực dân, tay sai, bênh vực quyền lợi của nhân dân.
– đấu tranh trên lĩnh vực báo chí
+ Từ năm 1937 báo chí công khai của đảng bằng tiếng Việt: Tin tức, đời nay…, bằng tiếng Pháp: Lao động), Tranh đấu báo chí đã trở thành mũi xung kích trong những phong trào lớn của cuộc vận động dân chủ, dân sinh thời kỳ 1936 – 1939.
+ Nhiều sách chính trị – lý luận xuất bản công khai hoặc đưa từ Pháp về. Nhiều tác phẩm văn học hiện thực phê phán ra đời như: Bước đường cùng, Tắt đèn, Số đỏ. Thơ cách mạng, kịch đời cô Lựu…
c/ Kết quả :
Thu kết quả to lớn về văn hóa – tư tưởng: đông đảo các tầng lớp nhân dân được giác ngộ về con đường cách mạng…