Bình luận không phải là sự kết hợp của hai kiểu lập luận giải thích và chứng minh vì bản chất của bình luận không nhằm giải thích và chứng minh hiện tượng (vấn đề) được nêu lên mà nhằm bàn luận về vấn đề đó xem đúng, sai, hay, dở… như thế nào để có phương hướng và biện pháp giải quyết đúng đắn…
I/ MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU CỦA THAO TÁC LẬP LUẬN BÌNH LUẬN
Trên các phương tiện truyền thông, chúng ta hay gặp từ bình luận: bình luận thời sự, bình luận thể thao, bình luận về tai nạn giao thông,… Vậy bình luận là gì, hướng tới mục đích gì và cần phải đạt được những yêu cầu như thế nào?
1. Trước hết, bình luận không phải là giải thích hay chứng minh mà chủ yếu là bàn luận về vần đề nêu ra (vấn đề đó thường được xã hội quan tâm) để thuyết phục người đọc (người nghe) tán đồng với ý kiến của mình. Bài bình luận có thể sử dụng chứng minh hay giải thích như là những yếu tố để góp phần làm rõ ý kiến bàn luận của người viết nhằm đạt được mục đích bình luận của mình.
2. Đoạn trích Xin lập khoa luật của Nguyễn Trường Tộ là một đoạn bình luận, thể hiện ở những điểm sau đây:
– Có nhận định, đánh giá đúng – sai, hay – dở, bàn bạc sâu rộng vấn đề được nói đến để nhắm đến cái đích cuối cùng là “xin lập khoa luật” với ước mong muốn đổi mới đất nước.
– Bài viết xuất phát từ một lí do cụ thể, đặt ra một vấn đề bức thiết của đất nước lúc bấy giờ (chế độ phong kiến trì trệ, bảo thủ, luật pháp không được coi trọng,…) để bàn luận và thuyết phục người đọc (ở đây là thuyết phục triều đình nhà Nguyễn).
– Ở bài viết này, tác giả không làm nhiệm vụ giải thích hay chứng minh về luật, mà chủ yếu là bàn luận về sự cần thiết phải có pháp luật, phải đề cao tư tưởng pháp trị, Nhà nước pháp quyền trong xã hội. Mọi luận điểm, luận cứ đều hướng tới mục đích đó.
3. Thời đại mới luôn đặt ra những vấn đề cần phải bàn luận để có những giải pháp đúng đắn. Vì vậy, con người hôm nay cần phải biết bình luận, dám bình luận trước những vấn đề bức thiết của cuộc sống, và muốn bình luận có sức thuyết phục, phải nắm vững kĩ năng bình luận.
II. CÁCH BÌNH LUẬN
Trong thực tế (trên báo chí, đài phát thanh truyền hình,…) có nhiều cách bình luận tùy theo vấn đề đặt ra, mục đích hướng tới, chủ thể người bình luận (người viết, người nói) và đối tượng công chúng (người đọc, người nghe). Anh (chị) có thể tham khảo trên báo chí, sách vở để biết nhiều cách bình luận nhưng trước hết cần nắm vững cách bình luận thường gặp nhất (cũng có thể xem là cách bình luận chủ yếu, cơ bản, mẫu mực) mà SGK đã giới thiệu và hướng dẫn rất cụ thể, chi tiết, dễ hiểu. Cần đọc kĩ, chú ý đến những điều gợi ý, dẫn dắt, ví dụ để nắm được tiến hành ba bước của bài bình luận:
1. Nêu hiện tượng (vấn đề) cần bình luận
Cần đảm bảo yêu cầu trung thực, khách quan của vấn đề nêu lên, nhưng chỉ nêu ngắn gọn, rõ ràng những điều cơ bản theo yêu cầu của chủ đề bình luận.
2. Đánh giá hiện tượng (vấn đề) cần bình luận
Đây là phần quan trọng nhất, phần chủ yếu của bài bình luận. Người bình luận phải đề xuất và bảo vệ được ý kiến nhận xét và đánh giá của bản thân mình về vấn đề cần bình luận.
Không nên đứng hẳn về một phía mà cần kết hợp những phần đúng và loại bỏ phần còn hạn chế của mỗi phía để đi tới một sự đánh giá thực sự hợp lí, công bằng. Cũng có thể đưa ra cách đánh giá phải – trái, đúng – sai, hay – dở của riêng mình sau khi đã phân tích các quan điểm, ý kiến khác nhau về đề tài cần bình luận.
3. Bàn về hiện tượng (vấn đề) cần bình luận
Đây là phần mở rộng của bài bình luận, làm cho vấn đề cần bình luận được toàn diện và sâu sắc hơn. Muốn vậy, người bình luận không chỉ nhận xét, đánh giá mà còn cần bàn bạc về thái độ, hành động, cách giải quyết cần có trước vấn đề đó, đồng thời từ vấn đề cần bình luận mở bàn bạc thêm đến những ý nghĩa xa rộng hơn, sâu sắc hơn hoặc mang tính thời sự cập nhật được gợi ra từ vấn đề của bài bình luận.
Có thể tóm tắt về cách bình luận như sau:
Có nhiều cách bình luận. Nhưng dù theo cách nào thi người bình luận cũng phải:
– Trình bày rõ ràng, trung thực hiện tượng (vấn đề) được bình luận.
– Đề xuất và chứng tỏ được ý kiến nhận định, đánh giá của mình là xác đáng.
– Có những lời bàn sâu rộng về chủ để bình luận.
III. LUYỆN TẬP
Gợi ý cách giải bài tập trong SGK.
Bài tập 1: Bình luận không phải là sự kết hợp của hai kiểu lập luận giải thích và chứng minh vì bản chất của bình luận không nhằm giải thích và chứng minh hiện tượng (vấn đề) được nêu lên mà nhằm bàn luận về vấn đề đó xem đúng, sai, hay, dở… như thế nào để có phương hướng và biện pháp giải quyết đúng đắn. Vì vậy, người bình luận phải có chủ kiến và ý kiến đề xuất, bàn luận, nhận định, đánh giá của họ về vấn đề cần bình luận được xem là nội dung quan trọng nhất của bài bình luận. Nếu bài viết không có ý kiến riêng để bàn luận thì không thể xem đó là bài bình luận được. Dĩ nhiên, trong bài bình luận, người viết cũng có thể dùng lập luận giải thích và chứng minh để làm rõ một ý kiến cần bàn luận như một yếu tố hỗ trợ cho bài bình luận.
Bài tập 2: Đoạn trích trong SGK của Võ Thị Hảo trên báo điện tử Vietnamnet ngày 12-12-2006 là một đoạn văn bình luận về vấn nạn giao thông hiện nay ở nước ta, được thực hiện ở những điểm sau đây:
– Đoạn văn nêu rõ chủ kiến của người viết trước vấn đề tai nạn giao thông hiện nay.
– Đoạn trích không có phần “nêu hiện tượng (vấn đề) cần bình luận” mà chỉ trích phần nội dung chủ yếu là bàn luận về vấn đề đó (tức tai nạn giao thông). Nội dung bình luận được tác giả triển khai như sau:
+ Phân tích đúng – sai, đánh giá, tìm nguyên nhân: các đoạn 1,2, 3.
+ Mở rộng vấn đề (tác hại sâu xa đối với đâ’t nước và hội nhập quốc tế): đoạn 4, 5.
+ Đề xuât giải pháp: đoạn 6.
Bài tập 3: Bài tập này anh (chị) tự làm, nêu ý kiến bình luận thêm về hai vấn đề:
– Vai trò của pháp luật
– Việc giáo dục pháp luật trong xã hội.
(Đây là hai vấn đề có ý nghĩ thời sự ở nước ta hiện nay rất đáng để bàn luận thêm).
Cuối cùng, đọc kĩ bài đọc thêm của Hàn Phi Tử bàn về pháp luật để học tập cách lập luận và cách viết một bài văn (đoạn văn) bình luận.