Chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng vật chất tồn tại bằng vận động, và vận động của vật chất diễn ra trong không gian và thời gian. Vì vậy, vận động, không gian và thời gian là các hình thức tồn tại của vật chất.
Vận động.
Theo quan điểm siêu hình, vận động là sự di chuyển vị trí cả vật thể trong không gian, thời gian, nguồn gốc của sự vận động là ở bên ngoài sự vật hiện tượng.
Còn xét theo quan điểm duy vật biện chứng:”Vận động, hiểu theo nghĩa chung nhất là phương thức tồn tại của vật chất và là thuộc tính cố hữu của vật chất bao gồm tất cả mọi sự thay đổi và mọi quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy”. Nếu thừa nhận thế giới vật chất là vô cùng vô tận thì cũng phải thừa nhận thế giới vật chất có vô vàn những hình thức hành động khác nhau ngày càng đầy đủ hơn về quy luật vận động của các tồn tại vật chất. Các hình thức vận động chuyển hoá lẫn nhau, còn vận động của vật chất thì vĩnh viễn tồn tại.
Nguồn gốc vật động là do bản thân sự vật hiện tuợng quy định và cho đến nay có 5 hình thức vận động của thế giới vật chất là: vận động cơ học, vật lý, hoá học, sinh học và xã hội cùng những quy luật vận động đặc thù của chúng.
Không gian và thời gian.
Theo quan điểm của các nhà duy tâm thì không gian, thời gian tách rời với vật chất vận động, phủ nhận tính khách quan của không gian, thời gian. Nhưng trên cơ sở của thành tựu khoa học và thực tiễn chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng: Mọi sự vật đều ở trong trạng thái không ngừng biến đổi, mà mọi sự biến đổi diễn ra đều có quá trình, có độ dài của sự diễn biến, nhanh, chậm kế tiếp nhau, tất cả những thuộc tính đó được gọi là thời gian. Như vậy, không gian và thời gian là thuộc tính khách quan, nội tại của bản thân vật chất. Không gian là hình thức tồn tại của vật chất vận động về mặt vị trí, quảng tính, kết cấu, còn thời gian là hình thức tồn tại của vật chất vận động về mặt độ dài diễn biến, sự kế tiếp nhau của quá trình.Không gian và thời gian là hai thuộc tính khác nhau nhưng không thể tách rời nhau
của vật chất vận động. Bên cạnh đó không gian và thời gian có những tính chất cơ bản sau đây:
- Tính khách quan: không gian và thời gian là một thuộc tính của vật chất, tồn tại gắn liền với vật chất vận động. Vật chất tồn tại khách quan, do đó không gian và thời gian cùng tồn tại khách quan.
- Tính vĩnh cữu của thời gian và tính vô tận của không gian, những thành tựu của vật lý học hiện đại về lĩnh vực vi mô cũng như vũ trụ học ngày càng xác nhận những tính chất này.
- Tính ba chiều của không gian và tính một chiều của thời gian, tính ba chiều của không gian là chiều dài, chiều rộng và chiều cao. Tính một chiều của thời gian là chiều từ quá khứ đến tương lai.