Hình thái kinh tế – xã hội là gì ?. Anh/chị hãy phân tích tư tưởng của Mác: “Sự phát triển hình thái kinh tế – xã hội là quá trình lịch sử – tự nhiên”. Ý nghĩa của học thuyết về hình thái kinh tế – xã hội ?
a/ Hình thái kinh tế – xã hội là gì ?
Hình thái kinh tế – xã hội là một xã hội trọn ven trong một giai đoạn lịch sử cụ thể với một kiểu QHSX phù hợp với trình độ nhất định của LLSX và với một kiến trúc thượng tầng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.
Lưu ý: xã hội trọn vẹn ở đây là một xã hội đầy đủ yếu tố cơ bản và yếu tố không cơ bản, nó tồn tại trong một giai đoạn lịch sử cụ thể. Nếu như vậy có thể nói là CNXH chưa phải là một hình thái kinh tế – xã hội theo đúng nghĩa hình thái KT-XH Công xã nguyên thủy, hình thái KT-XH chiếm hữu nô lệ, hình thái KT- XH phong kiến, hình thái KT-XH TBCN, mà hình thái kinh tế – xã hội XHCN là một giai đoạn đầu của hình thái KT-XH CSCN.
b/ Phân tích tư tưởng của Mac: “Sự phát triển của hình thái kinh tế – xã hội là quá trình lịch sử – tự nhiên”
Đây là một trong những tư tưởng rất quan trọng của Mác được trình bày trong tác phẩm bộ tư bản. Nhân loại đã đi qua 5 hình thái kinh tế – xã hội, cụ thể bao gồm: Công xã NT, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, TBCN và đang dần tới CNCS.
Thế nào là quá trình lịch sử – tự nhiên ?. Để trả lời cho câu hỏi này đòi hỏi phải tiếp cận hai câu hỏi sau:
1/ Điều gì đã làm XH phát triển từ thấp đến cao như vậy? nguyên nhân nào, nguồn gốc nào, động lực nào, phương pháp nào ?. Bằng phương pháp loại trừ thì nguồn gốc ấy ko phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. Trên quan điểm không có người thì không có lịch sử, con người làm nên lịch sử nhưng con người không được lựa chọn lịch sử cũng như con người làm nên llsx nhưng con người không lựa chọn llsx cho mình, cũng như con người ko lựa chọn cha mẹ, tổ quốc cho mình, nó sinh ra ntn là hoàn toàn độc lập khách quan. Như vậy lịch sử phát triển từ thấp đến cao ko phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người, ko phụ thuộc vào sức mạnh siêu nhiên. Mà do sự tác động của những quy luật khách quan của đời sống XH như quy luật QHSX phù hợp với trình độ phát triển của LLSX, quy luật CSHT quyết định KTTT, quy luật giai cấp và đấu tranh giai cấp. Như vậy sự phát triển của XH từ thấp đến cao là do sự tác động của các QL, torng đó quyết định là quy luật QHSX quyết định LLSX.
2/ Nguồn gốc phát triển của lịch sử XH suy đến cùng có nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp từ sự phát triển LLSX của XH đó. Như vậy do chi phối của các quy luật mà nó làm cho nhân loại đi từ thấp đến cao, nhưng do sự tác động bởi các yếu tố như hoàn cảnh địa lý, đời sống tâm lý, truyền thống văn hóa của dân tộc, sự tương quan lực lượng giữa các giai cấp, tầng lớp XH và có sự tác động của tình hình quốc tế đã làm cho lịch sử của thế giới trở nên đa dạng, cụ thể phải phát triển từ thấp đến cao có thể bỏ qua 1 hay 2 hình thái KTXH, không trở nên đơn điệu mà phát triển phong phú.
VD như ở VN đã bỏ qua hình thái KT-XH TBCN tiến thẳng lên CNXH nhưng vẫn kế thừa những đặc tính ưu việt của CNTB như tính dân chủ, KHKT, KHXH; nước Mỹ bỏ qua hình thái KT-XH phong kiến tiến đến TBCN do tác động từ bên ngoài là nước Anh, Pháp; nước Úc từ hình thái KT-XH từ công xã NT tiến thẳng lên TBCN, bỏ qua PK.
c/ Ý nghĩa của học thuyết về hình thái kinh tế – xã hội ? -> nhận thức + thực tiễn
– Trong nhoạt động nhận thức và thực tiễn xã hội, người ta không thể xuất phát từ ý thức tư tưởng, từ ý chí của con người để giải thích về đời sống xã hội, mà ngược lại phải tìm cơ sở sâu xa của các hiện tượng xã hội từ trong sản xuất, từ phương thức sản xuất; đồng thời, để có thể thực hiện được thắng lợi của xã hội này đối với xã hội khác, suy đến cùng xã hội đó phải tạo ra được một phương thức sản xuất mới tiến bộ hơn, năng suất loa động cao hơn phương thức sản xuất cũ.
– Trong nhận thức, muốn nhận thức đúng đời sống xã hội và mối quan hệ lẫn nhau giữa chúng. Trong đó, phân tích QHSX không thể tách rời LLSX; phân tích các quan hệ xã hội không tách rời QHSX; mặt khác, trong thực tiễn, việc cải tạo xã hội cũ, xây dựng XH mới phải được tiến hành một cách đồng bộ ở tất cả các mặt của đời sống xã hội: từ LLSX đến QHSX, từ CSHT đến KTTT, trong đó xây dựng LLSX mới là cái có ý nghĩa quyết định.
– Đe nhận thức đúng về đời sống XH, về vận động phát triển của XH, phải đi sâu nghiên cứu tìm ra được quy luật vận động phát triển khách quan của XH nói chung, của từng XH cụ thể nói riêng. Trong thực tiễn, việc cải tạo XH cũ, xây dựng XH mới đòi hỏi phải nhận thức và vận dụng quy luật khách quan, chống chủ quan duy ý chí.
– Đe nhận thức đúng đắng con đường phát triển của mội dân tộc, phải kết hợp chặt chẽ giữa việc nghiên cứu những quy luật chung với việc nghiên cứu một cách cụ thể điều kiện cụ thể của mỗi dân tộc về điều kiện tự nhiên, về truyền thống văn hóa, về quan hệ giai cấp, về điều kiện quốc tế, …. Mặt khác, trong hoạt động thực tiễn, đòi hỏi phải vận dụng một cách sáng tạo những quy luật chung vào những điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia, dân tộc để tìm ra con đường đi một cách đúng đắn nhất.