Pháp luật luôn luôn là sự thể hiện ý chí của giai cấp thống trị, nhưng ý chí của giai cấp thống trị chưa phải là pháp luật. Muốn trở thành pháp luật, ý chí đó phải được biểu hiện dưới những hình thức cụ thể nhất định, thông qua những hành vi đặc biệt của Nhà nước. Trong khoa học pháp lý người ta gọi hình thức biểu hiện đó là hình thức pháp luật .
Hình thức pháp luật là cách thức thể hiện ý chí của giai cấp thống trị mà thông qua đó ý chí trở thành pháp luật.
Hình thức pháp luật chính là biểu hiện bên ngoài của pháp luật, thông qua những biểu hiện bên ngoài đó người ta nhận biết đó là quy phạm pháp luật. Hay nói cách khác hình thức pháp luật chính là khái niệm chỉ ranh giới tồn tại của pháp luật trong hệ thống các quy phạm của xã hội, là phương thức tồn tại, là dạng thực tế của pháp luật.
Trong lịch sử đã tồn tại ba hình thức pháp luật: Tập quán pháp, tiền lệ pháp và văn bản quy phạm pháp luật.
– Tập quán pháp: là phong tục tập quán trong xã hội phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị được Nhà nước thừa nhận biến chúng thành quy tắc xử sự chung được đảm bảo thi hành bằng sức cưỡng chế của Nhà nước. Như vậy, với tập quán thì cơ sở hình thành pháp luật là phong tục tập quán, những phong tục tập quán có lợi cho giai cấp thống trị và được giai cấp thống trị nâng lên thành luật. Tập quán được sử dụng chủ yếu trong Nhà nước chủ nô, Nhà nước phong kiến và một số Nhà nước tư sản.
– Tiền lệ pháp: là hình thức Nhà nước thừa nhận các quyết định của cơ quan hành chính hoặc cơ quan xét xử cấp trên khi giải quyết các vụ việc cụ thể, làm cơ sở để áp dụng, giải quyết các trường hợp tương tự.
– Văn bản quy phạm pháp luật: là văn bản do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành theo thủ tục, trình tự luật định trong đó có chứa các quy tắc sử dụng chung, được Nhà nước đảm bảo thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Văn bản quy phạm pháp luật là hình thức pháp luật tiến bộ và hoàn thiện ở mức độ cao so với tập quán và tiền lệ pháp. Nó có thể hiện cao độ ý chí của giai cấp thống trị, thể hiện bản chất của pháp luật xã hội chủ nghĩa, nó là cơ sở tạo nên sự thống nhất trong hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, nó là hình thức pháp luật cơ bản của Nhà nước xã hội chủ nghĩa.