Những đặc điểm cơ bản của quá trình tái sản xuất dân số. Những đặc điểm này quy định phương pháp tiếp cận dự báo dân số như thế nào?
• Đặc điểm cơ bản của quá trình tái sản xuất dân số:
+ Sự phát triển dân số hiện nay đang ở trong giai đoạn phát triển chậm dần tiến tới bão hòa:
Khoa học nghiên cứu về dân số đã chỉ ra rằng, biến động dân số của một quốc gia thường trải qua 5 giai đoạn tương ứng với trình độ phát triển: giai đoạn tăng chậm, giai đoạn tăng nhanh hơn, tăng nhanh nhất, chậm dần và bão hoà. Thời gian kéo dài của mỗi giai đoạn không giống nhau giữa các quốc gia.
+ Sự phát triển dân số mang đặc trưng về độ trễ:
Quá trình tái sản xuất dân số trước hết chịu sự chi phối của quy luật sinh học và vì vậy quy mô và cơ cấu dân số mang đậm dấu ấn của tính chất chuyển tiếp thế hệ. Đặc điểm này làm cho chuỗi thời gian về các chỉ tiêu dân số thường có tính tự hồi qui. Độ trễ thời gian tự hồi quy có thể được xác định riêng tùy thuộc vào mục đích nghiên cứu và độ trễ lớn nhất có thể tương đương xấp xỉ độ dài thời kỳ trưởng thành của một thế hệ. Do đặc điểm này, trong phân tích và dự báo cần xem xét cụ thể từng trường hợp để có nhận đúng về xu thế vận động của các chỉ tiêu dân số.
+ Quá trình phát triển dân số tiếp tục được đặt trong chu trình có điều khiển
Động thái tăng trưởng dân số tuỳ thuộc khá lớn vào các chính sách phát triển dân số của các quốc gia từng thời kỳ và hiệu quả thực hiện các chính sách đó. Mục tiêu chung của chính sách dân số thường nhằm cải thện phúc lợi xã hội, cân bằng giữa dân số và tài nguyên, cải thiện chất lượng sống, phát triển giống nòi…Bên cạnh mục tiêu chung, chính sách dân số còn được thể hiện ở các mục tiêu, chỉ tiêu cụ thể theo chiều hướng khuyến khích hay hạn chế gia tăng dân số.
+ Quá trình dân số được xem xét theo quan điểm hệ thống:
Hệ thống đóng tương ứng với dân số toàn quốc, hệ thống mở áp dụng cho dân số một vùng lãnh thổ. Trong điều kiện kinh tế thị trường, nền kinh tế bước vào quĩ đạo phát triển, xu hướng di dân có tính chất phổ biến với cường độ ngày càng tăng lên. Xu hướng di dân cũng đã thay đổi, từ xu hướng di dân nông thôn – nông thôn là chính thì nay được thay đổi dần thành di cư nông thôn – đô thị. Nghĩa là di dân theo chiều rộng đã chuyển sang di dân theo chiều sâu.
• Các đặc điểm nêu trên mang tính khách quan, thể hiện những nét chung nhất của quá trình dân số. Nó qui định cách thức sử dụng thông tin số liệu và phương pháp dự báo. Khi phân tích và dự báo dân số cần xem xét trong những điều kiện cụ thể để xác định qui trình dự báo phù hợp nhằm đạt được độ chính xác cao nhất.